اسلام، داری دو شکل متفاوت است : یک شکل ظاهری دارد و آن این که هر کس شهادتین را بر زبان جاری کند، در زمره مسلمانان است و حکم اسلام در مورد او جاری است . چنین کسی اگر اعمال دین اسلام یا برخی از آنها را انجام نمی دهد ، نباید از روی انکار باشد ، بلکه اگر انجام ندادن به خاطر انکار آن باشد و این انکار به خدا یا پیامبر برگردد ، از اسلام خارج می شود. شکل دیگراسلام واقعی و باطنی است که جایگاه آن قلب آدمی است، نه زبان و ظاهر او که از این شکل ، تعبیر به ایمان می شود و ایمان بالاتر و برتر از اسلام است.

در آیات قرآن آمده است: "اعراب گفتند که ما ایمان آورده‏ایم، ای پیامبر! به آن‏ها بگو که اسلام آورده (تسلیم شده‏اید) و هنور ایمان در دلهای شما وارد نشده است".(1)

گرایش به اسلام ممکن است انگیزه‏های مختلفی داشته باشد، حتی انگیزه‏های مادی و منافع شخصی، ولی ایمان حتماً از انگیزه‏های معنوی سرچشمه می‏گیرد. امام باقر(ع) می‏فرماید: "ایمان اقرار است و عمل، و اسلام اقرار بدون عمل است".(2)

امام صادق(ع) می‏فرماید: "ایمان شریک اسلام می‏شود، ولی اسلام شریک ایمان نیست".(3) در روایتی دیگر امام باقر(ع) فرمود: "ایمان آن است که در دل مستقر شود و بنده را به سوی خدا کشاند و اطاعت خدا و گردن نهادن به فرمانش مصدّق آن باشد، ولی اسلام گفتار و کردار ظاهری است".(4)

مومن واقعی کسی است که به دستورهای اسلام عمل نماید؛ واجبات را انجام دهد و محرّمات را ترک نماید یعنی ایمان واقعی همراه عمل است و عملش باید مطابق با ایمانش باشد.

در بعضی آیات آمده است: "مومنان کسانی اند که چون یاد خدا شود، دلهاشان ترسان می‏شود و چون آیات الهی برایشان خوانده شود، ایمانشان افزون می‏شود و بر پروردگار خود توکّل می‏کنند. آنان که نماز را بر پا می‏دارند و از آنچه روزیشان داده‏ایم، انفاق می‏کنند. آنان مومنان واقعی هستند".(5)

با این بیان می توان گفت ، انجام تمام اعمال و دستورات دینی شرط اسلام و حتی ایمان نیست ؛ زیرا چه بسا انسان مومنی باشد که مرتکب گناه شود یا از یکی از دستورات تخلف نماید و یا از مسیله ای آگاه نباشد ،سپس با توبه یا انجام عمل ، آن را جبران نماید . اما انسان مومن و حتی مسلمان باید سعی نماید که تمام واجبات را انجام داده و از تمام محرمات پرهیز نماید. به عبارت دیگر در وجود انسان باید حالت تسلیم و فرمان پذیری باشد و در نیت و درون خود بخواهد که به همه مسایلو احکام اسلام عمل نماید و این حالت در غالب مسلمانان وجود دارد ؛ پس نمی توان گفت که ما یا دیگر مسلمانان چون به تمام احکام عمل نمی کنیم ، پس مسلمان نیستیم ، اما در عین حال باید مراقب باشیم که  این اسم (مسلمانی) ملزوماتی دارد که باید فراهم آوریم ونگران باشیم که آیا حالت تسلیم در مقابل فرمان الهی در درون ما هست یا نه؟ آیا به ملزومات آن عمل می کنیم ؟ آیا اعمال ما مورد قبول و مرضی خداوند هست؟ آیا شرط مسلمانی به جا می آوریم؟

فردا قیامت بر ما چه خواهد گذشت؟

گر مسلمانی به این است که حافظ دارد وای اگر در پس امروز بود فردایی

پی‌نوشت‌ها:
1. اصول کافی، ج 3، ص391 .
2.همان، ص 42.
3.همان، ص 41.
4.حجرات (49) آیه 14.
5.انفال (8) آیات 2 - 4 .